مقایسه تطبیقی ریخت‌شناسی مدارس معاصر ایران با استفاده از روش چیدمان فضا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

2 استادیار گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

3 استادیارگروه معماری ،واحد قزوین،دانشگاه آزاد اسلامی ،قزوین،ایران

چکیده

هدف از پژوهش حاضر تجزیه‌وتحلیل ویژگی پیکره‌بندی فضایی و بررسی تأثیر نوع چیدمان و سازمان‌دهی فضایی در الگوی شکلی (ریخت‌شناسی) پلان مدارس مورد مطالعه بر میزان شاخص‌های هم‌پیوندی، عمق، اتصال (نفوذپذیری)، قابلیت اتصال بصری (شفافیت) و وضوح است. به همین منظور مدرسه دارالفنون به‌عنوان نخستین بنای آموزشی به سبک نوین با ترکیب چیدمان مرکزی و خطی در پلان و مدرسه شاهپور (بهشتی) به‌عنوان شاخص مدارس نوین با چیدمان خطی در پلان برای تجزیه‌وتحلیل انتخاب شد. سؤال اصلی در پژوهش حاضر این بود که چه رابطه‌ای میان چگونگی سازمان‌دهی فضایی و میزان شاخص هم‌پیوندی، عمق، اتصال (نفوذپذیری)، قابلیت اتصال بصری (شفافیت) و وضوح در الگوی شکلی (ریخت‌شناسی) پلان مدارس مورد مطالعه وجود دارد؟ روش پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی و تطبیقی است و ابزار پژوهش، شامل مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهده و برداشت میدانی و درنهایت شبیه‌سازی با نرم‌افزار چیدمان فضا است. یافته‌ها نشان داد که در بخش فضای مرکزی هر دو مدرسه بیشترین میزان هم‌پیوندی، اتصال (نفوذپذیری) و قابلیت اتصال بصری (شفافیت) و کمترین میزان عمق وجود دارد و مقادیر عددی شاخص‌های ذکرشده در مدرسه دارالفنون که در سازمان‌دهی فضایی آن از ترکیب دو الگوی مرکزی و خطی استفاده شده، بیشتر از مدرسه شاهپور با سازمان‌دهی خطی است. همچنین هر دو مدرسه دارای میزان وضوح با مقدار عددی بالای 7/0 هستند. بنابراین می‌توان گفت میان نوع سازمان‌دهی فضایی و میزان شاخص‌ها در مدارس موردمطالعه رابطه معنادار وجود دارد و سازمان‌دهی مرکزی با شاخص‌های هم‌پیوندی، وضوح، اتصال (نفوذپذیری)، اتصال بصری (شفافیت) همبستگی مثبت و با شاخص عمق همبستگی منفی دارد و هر چه فضا دارای چیدمان مرکزی‌تر باشد میزان شاخص‌های یادشده در آن بیشتراست. بنابراین به نظر می‌رسد که استفاده از الگوی مرکزی در پلان مدارس می‌تواند به‌عنوان یک راهکار طراحی عوامل اساسی برای ایجاد انسجام فضایی، یکپارچگی و پیوستگی در میان فضاهای مدرسه مورد استفاده طراحان قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative morphology Of Contemporary schools by using space syntax Method

نویسندگان [English]

  • Sāhere Mehrābiyān 1
  • Hossein Safari 2
  • Jamāloddin Soheili 3
1 , PhD Candidate in Architecture at Islamic Āzād University (Rasht Branch), Rasht, Iran
2 (PhD), Islamic Āzād University (Rasht Branch), Rasht, Iran
3 (PhD), Islamic Āzād University (Qazvin Branch), Qazvin, Iran
چکیده [English]

The aim of this study was to analyze the characteristics of spatial configuration and the effect of layout and spatial organization in the form of schools plan on integration, depth, connectivity, visual connectivity (Transparency), Intelligibility.For this purpose, the Dar al-Fonun school as the first modern-style educational building with central organization and the Shahpour (Beheshti) school as Examples of modern schools with linear organization, were selected for analysis. The main question of this research is that what is the relationship between how the spatial organization is organized and the index of integration, depth, connectivity, visual connectivity (transparency), Intelligibility in the form pattern of case study schools plans? The research method used in the research is descriptive-analytical in the case sample and, ultimately, logical reasoning. The tool used in research includes library studies, field observation, and finally simulation using space syntax.
The findings showed that at tow Schools, the highest degree of integration, connectivity, and visual connectivity and the lowest depth are for central space. And the numerical values of the attributes listed in Dar Al-Fenun School with Central Organization are greater than the Shahpur School with Linear Organization.Both schools also have numerical Intelligibility above0/7. Then,There was a significant relationship between the type of spatial organization and the amount of indices in the schools studied. Therefore, the use of a central model in school plan has been one of the important factors in creating spatial cohesion and integration among the school spaces.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Space Syntax Method
  • Dar ul-Funun School
  • Contemporary schools
  • Morphology
  • Shahpoor school
  آزاد بخت، جاسم و نو رتقانی، عبدالمجید. (1396). رابطة سیستم فعالیت‌های جمعی و پیکربندی خانه‌های کوه دشت با رویکرد نحو فضا. نشریة هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، 22(1)، 65-74.
  بانی مسعود، امیر. (1388). معماری معاصر ایران. تهران: انتشارات هنر معماری قرن.
  بمانیان، محمدرضا؛ جلوانی، متین و ارجمندی، سمیرا. (1395). بررسی ارتباط میان پیکربندی فضایی و حکمت در معماری اسلامی مساجد مکتب اصفهان نمونه‌های موردی: مسجد آقانور، مسجد امام اصفهان و مسجد شیخ لطف‌الله. دوفصلنامة معماری ایرانی، 9، 141-157.
  بهپور، زهرا؛ شعاعی، حمیدرضا و نبی میبدی، مسعود. (1397). نحو فضا رهیافتی برای ادراک عرصه بندی خانه در شهر یزد. نشریة معماری اقلیم گرم و خشک، 6(8)، 47 -75.
  بهزادفر، مصطفی و رضوانی، نوشین. (1394). بررسی تطبیقی هنجارهای ریخت‌شناسی شهر سازی اسلامی در بافت تاریخی (مورد کاوی: محله سرچشمه شهر گرگان. فصلنامة پژوهش‌های معماری اسلامی، 3(6)، 3-22.
  حیدری، علی‌اکبر؛ پیوسته‌گر، یعقوب؛ محبی نژاد، سارا و کیایی، مریم. (1397). ارزیابی شیو‌ه‌های ایجاد محرمیت در سه نظام پیمون بزرگ، کوچک و خرده پیمون در پیکره‌بندی مسکن ایرانی اسلامی با استفاده از تکنیک نحو فضا. فصلنامة مرمت و معماری ایران، 8(16)، 51-68.
  حیدری، علی‌اکبر؛ اکبری، الهه و اکبری، آرمان. (1398). مقایسة تطبیقی راندمان عملکردی پیکره‌بندی فضاها در سه نظام‌خانه با پیمون بزرگ، کوچک و خرده پیمون با استفاده از تکنیک چیدمان فضا. نشریة معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 12(28)، 35-48.
  خدابخشی، سحر؛ فروتن، منوچهر و سمیعی، امیر. (1394). بررسی سیر تحول فضای معماری مدارس بر اساس ارزیابی نقش نظام آموزشی حاکم بر آن‌ها (نمونة موردی: مدرسه سپه‌سالار، دارالفنون و دبیرستان البرز). نشریة علمی پژوهشی باغ نظر، 12(37)، 61-74.
  دیده‌بان، محمد؛ پور دیهیمی، شهرام و ریسمانچیان، امید. (1392). روابط بین ویژگی‌های شناختی و پیکره‌بندی فضایی محیط مصنوع تجربه‌ای در دزفول. دوفصلنامة معماری ایرانی. فصلنامة علمی پژوهشی مطالعات معماری ایران، 2(4)، 37 -64.
  رازجو، مهرداد؛ متین، مهرداد و امامقلی، عقیل. (1398). تحلیل شکل‌گیری تعاملات اجتماعی در مسکن روستایی اقلیم معتدل و مرطوب با استفاده از روش چیدمان فضا در مسکن جلگه‌ای گیلان. فصلنامة علمی پژوهشی ـ نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(2)، 372-391.
  رضوی پور، مریم سادات و ذاکری، محمدمهدی. (1396). تأثیر تحول نظام آموزش بر هویت معماری مدارس دورة قاجار و پهلوی (1255-132٠). فصلنامة مطالعات ملی، 4(72)، 59-77.
  ریسمانچیان، امید و بل، سایمون. (139٠). بررسی جداافتادگی فضایی بافت‌های فرسوده در ساختار شهر تهران به روش نحو فضا. فصلنامة علمی-پژوهشی باغ نظر، 8(17)، 8-69.
  سلطانی فرد، هادی؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ عباس‌زادگان، مصطفی و پوراحمد، احمد. (1393). تحلیل دگرگونی بافت تاریخی شهر سبزوار با استفاده از تئوری چیدمان فضا. فصلنامة فضای جغرافیایی، 14(48)، 163-179.
  سعادتی وقار، پوریا؛ ضرغامی، اسماعیل و قنبران، عبدالحمید. (1398). واکاوی تعامل بین گونه‌های شکلی مسکن سنتی و ارتباطات فضایی با استفاده از ابزار نحو فضا. فصلنامة معماری ایرانی، 8(16)، 153-18٠.
  سهیلی، جمال‌الدین و عارفیان، انسیه. (1395). تحلیل روابط اجتماعی انسانی در فضاهای مسجد مدرسه‌های دورة قاجار قزوین بر اساس رویکرد نحو فضا. فصلنامة علمی پژوهشی پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 48(3)، 475-491.
  سهیلی، جمال‌الدین و رسولی، نسترن. (1395). مطالعه تطبیقی نحو فضای معماری کاروانسراهای دورة قاجاریه. نشریة هویت شهر، 1٠(26)، 47-68.
  سیادتان، سعید رضا و پور جعفر، محمدرضا. (1393). آزمون کاربرد گراف توجیهی در معماری ایرانی-اسلامی (نمونه‌های موردی: خانه رسولیان یزد، خانه‌ای در ماسوله). فصلنامة علمی پژوهشی نقش‌جهان، 4(3)، 27-43.
  شیخ بهایی، امیررضا. (1398). بررسی اصل درون‌گرایی در مسکن ایرانی بر اساس نظریة نحو فضا (مطالعة موردی: خانه های سنتی اقلیم گرم و خشک). نشریة مدیریت شهری، 18(54)، 63-78.
  طاهر سیما، سارا؛ بهبهانی، هما و بذرافکن، کاوه. (1394). تبیین نقش آموزشی فضای باز در مدارس ایران با مطالعه تطبیقی مدارس سنتی تا معاصر (نمونه‌های موردی: مدرسه‌های چهارباغ، دارالفنون و البرز). فصلنامة علمی پژوهشی پژوهش‌های معماری اسلامی، 3(6)، 56-7٠.
  عباس‌زادگان، مصطفی. (1381). طراحی شهری روش چیدمان فضا در فرایند طراحی شهری با نگاهی به شهر یزد. فصلنامة علمی پژوهشی مدیریت شهری، 3(9)، 64 -75.
  عظمتی، حمیدرضا؛ صباحی، سمانه و عظمتی، سعید. (1391). عوامل محیطی مؤثر بر رضایتمندی دانش آموزان از فضاهای آموزشی. نشریة علمی پژوهشی نقش‌جهان، 2(1)، 31-42.
  فخار تهرانی، فرهاد و نوروزی جمشید. (1375). مدرسه بهشتی رشت. فصلنامة مدرسة نو، 3(4)، 21-26.
  کامل نیا، حامد. (1388). دستور زبان طراحی محیط‌های یادگیری. تهران: انتشارات سبحان نو0ر.
  کلانتری، سعیده؛ اخلاصی، احمد؛ اندجی، علی و خلیل بیگی، آرمان. (1397). تحلیل ارتباط میان ساختار فضایی و رفتار حرکتی کاربران به روش چیدمان فضا. فصلنامة آمایش محیط، 11(43)، 215-234.
  کمالی پور، حسام؛ معماریان، غلامحسین؛ فیضی، محسن و موسویان، محمد فرید. (1391). ترکیب شکلی و پیکره‌بندی فضایی در مسکن بومی: مقایسه تطبیقی عرصه بندی فضای مهمان در خانه‌های سنتی کرمان. فصلنامة علمی پژوهشی مسکن و محیط روستا، 31(138)، 3-16.
  کیائی، مهدخت؛ سلطان‌زاده، حسین و حیدری، علی‌اکبر. (1398). سنجش انعطاف‌پذیری نظام فضایی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا. مجلة باغ نظر، 16(71)، 61-76.
  مظاهری، مجتبی، دژدار، امید و موسوی، سید جلال. (1397). تحلیل نقش حیاط در ساختار فضایی خانه‌های ایرانی با بهره‌گیری از روش نحو فضا. نشریة هویت شهر،12(34)، 97-11٠.
  ملازاده، عباس؛ پسیان، وحید و خسروزاده، محمد. (1391). کاربرد نحو فضایی در خیابان ولیعصر شهر باشت. مدیریت شهری، 1٠(29)، 81-9٠.
  همدانی گلشن، حامد. (1394). بازاندیشی نظریه نحو فضا رهیافتی در معماری و طراحی شهری مطالعه موردی: خانه بروجردی‌ها کاشان. نشریة هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، 2٠(2)، 85-92.
  یزدانفر، سید عباس. (1388). تحلیل ساختار فضایی شهر تبریز در محدوده بار و با استفاده از تکنیک اسپیس سینتکس. ماهنامة بین‌المللی راه و ساختمان، 7(67)، 58-67.
 Al-Mohannadi, A. S. M. A. (2019). The Spatial Culture of Traditional and Contemporary Housing in Qatar: A Comparative Analysis based on Space Syntax (Masters Thesis, Architecture & Urban Planning, Qatar University). Doi: http://hdl.handle.net/10576/12881.
 Bafna, Sonia (2003), Space Syntax A Brief Introduction to Its Logic and Analytical Techniques. Environment and Behaviour, 35(1), 17-29. DOI: 10. 1177/ 0013916502238863.
 Hillier, B. & Hanson, J. (1984). The Social Logic Of Space. Cambridge University Press.
 Hillier, B. & Honson, J. (1989). The Social Logic Of Space. Cambrige University Press.
 Hillier, B. (2007). Space is the machine (Electronic edition). Press Syndicate of the University of Cambridge.
 Karimi, K. (2012). A configurational approach to analytical urban design:‘Space syntax’methodology. Urban Design International, 17(4), 297-318.
 Maina, J. J., & Audu, M. T. (2016). Wayfinding In Educational Buildings: A Case Study Of The Faculty Of Environmental Design Ahmadu Bello University. Environl Journal Of Environmental Studies, 4(1), 1-16.
 Montello, D. R. (2007). The contribution Of Space Syntax To a Comprehensive Theory Of Enviromental Psychology. Paper prasented at 6th International Space Syntax Symposium, Istanbul.
 Mustafa, F. A., & Rafeeq, D. A. (2019). Assessment of elementary school buildings in Erbil city using space syntax analysis and school teachers′ feedback. Alexandria Engineering Journal, 58(3), 1039-1052.
 Steadman, P. (1983). Architectural Morphology. London: Poin.
 Wu, X., Law, S., Heath, T., Borsi, K. (2017). Spatial configuration shapes student social and informal learning activities in educational complexes. In Teresa Heitor, Miguel Serra, João Pinelo Silva, Maria Bacharel, Luisa Cannas, da Silva (Eds.), 11th International Space Syntax Symposium (pp. 33.1-33.9). Lisboa: Instituto Superior Técnico.
 Zerouati, W., & Bellal, T. (2020). Evaluating the impact of mass housings' in-between spaces' spatial configuration on users' social interaction. Frontiers of Architectural Research, 9(1), 34-53