واکاوی جایگاه و نقش تربیت جنسی در دورۀ ابتدایی و ارائۀ چارچوب آموزشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد رشتۀ برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه خوارزمی، آموزگار ابتدایی ناحیۀ 3 استان البرز

2 استادیار گروه مطالعات برنامۀ درسی، دانشکدۀ روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه مطالعات برنامه درسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و نقش تربیت جنسی در دورۀ ابتدایی و ارائۀ چارچوبی برای آموزش آن است. روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی و مطالعۀ موردی بوده است. اطلاع‌رسان‌های پژوهش عبارت‌اند از: کلیۀ کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی شامل 41 کتاب و 13 نفر از متخصصان تربیت جنسی کودکان که با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند از نوع ملاک‌محور و زنجیره‌ای انتخاب شده‌اند. ابزارهای پژوهش شامل فهرست تحلیل محتوا و مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته بود. صحت و استحکام داده‌ها با چهار معیار اعتبارپذیری، انتقال‌پذیری، قابلیت اطمینان و تأییدپذیری به‌دست آمد. یافته‌های پژوهش نشان داد که کتاب‌های درسی ابتدایی از منظر توجه به مؤلفه‌های تربیتِ جنسی وضعیت مطلوبی ندارند و فقط به برخی از مؤلفه‌های مهارتی در پایۀ ششم ابتدایی توجه شده است و از دیگر مؤلفه‌های دانشی، نگرشی و مهارتی تربیت جنسی در پایه‌های مختلف غفلت شده است. متخصصان، به علت داشتن نقش آموزشی و پرورشی همه‌جانبه در راستای ارتقا و تثبیت جایگاه مدرسه، توجه به تربیت جنسی در این دوره را لازم دانسته‌اند که هدف آن تن‌آگاهی، هویت‌یابی، حفظ بهداشت و ایمنی است. تربیت جنسی می‌تواند در چارچوب آموزش‌های رسمی در سه مرحلۀ توانمندسازی خانواده، معلمان و دانش‌آموزان و در آموزش‌های غیررسمی با استفاده از رسانه‌های آموزشی و طرح بوم مدرسه در برنامه‌های درسی گنجانده شود. بر اساس یافته‌ها، به مجریان آموزشی توصیه می‌شود که توجه لازم را به ساحت تربیت جنسی در برنامه‌های درسی دورۀ ابتدایی داشته باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the status and role of sex education at primary school level and providing an educational framework

نویسندگان [English]

  • Samāne Ghadiriyānpour 1
  • Effat Abbāsi 2
  • Marjān Kiyān 3
1 , MA in Curriculum Planning from Khārazmi University, Primary School Teacher of district 3 (Alborz Province)
2 (PhD), Khārazmi University, Tehran, Iran
3 (PhD), Khārazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of this study was to investigate the status and role of sex education at primary school level and providing a framework for its instructions. The research method was qualitative content analysis and case study. The informants of the research were all textbooks of primary school level including 41 books and 13 specialists and experts in the field of child sexual education that have been selected using purposive sampling method of criterion-based and chain type. The research tools included checklist of content analysis and semi-structured interview. The accuracy and robustness of the data were obtained through four criteria of credibility, transferability, dependability and confirmability. Findings showed that primary school textbooks do not have a desirable status in terms of attention to the components of sexual education. Only some components of skills in the sixth grade of primary school have been considered and the other components of knowledge, attitude and skill of sexual education in different grades have been neglected. Due to their comprehensive educational and nurturing role in promoting and stabilizing the school's position, experts have considered it necessary to pay attention to sex education at this educational level which aims at body consciousness, identity, and maintaining health and safety. Sex education could be included in the framework of formal education at three steps of empowering family, teachers and students and at informal education using educational media and school canvas design. Based on the findings, it is recommended that education decision makers pay due attention to the field of sexual education in the primary school curriculum.       

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sexual Education
  • Primary School Level
  • Education
  • Student
  • Qualitative Method
ابراهیمی هرستانی، اصغر. (1391). واکاوی برنامه درسی مغفول در تربیت جنسی دانش‌آموزان پسر مقطع راهنمایی تحصیلی (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه فردوسی مشهد.
ابوالقاسمی، ناریا، مرقاتی خویی، عفت السادات، تقدیسی، محمدحسین. (1389). تبیین تربیت جنسی دانش‌آموزان ایرانی از دیدگاه مربیان بهداشت مدارس ابتدایی، مجلۀ دانشکده و انستیتو تحقیقات بهداشتی، 8(2)،27-39.
اسلامیان، زهرا، سعیدی رضوانی، محمود، غفاری، ابوالفضل، اسلامیان، حسن. (1394). بررسی و تحلیل ابعاد مختلف تربیت جنسی و مسائل اساسی مرتبط با آن، مجموعه مقالات نهمین همایش ملی اشراق اندیشه مطهر، خانواده و تربیت جنسی، اردیبهشت، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
اعتمادی‌زاده، هدایت‌اله، نوری، علی. (1397). شناسایی و طبقه‌بندی مسائل اساسی دانش‌آموزان دورۀ ابتدایی در ارتباط با جنسیت و مسائل جنسی، پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 15(32)، 46-61.
افروز، غلامعلی. (1395). آسیب‌های مهم دورۀ کودکی و نوجوانی و راه‌های علمی برای پیشگیری از آن، سلسله همایش‌های گفتمان رضوی، مشهد، قابل دسترس در تاریخ 21/9/1397 درwww.irna.ir
امینی، محمد، تمنایی‌فر، محمدرضا، پاشایی، رقیه. (1390). بررسی وجودی و چگونگی توجه به تربیت جنسی در برنامه‌های درسی مقطع متوسطه از دیدگاه دبیران و دانش‌آموزان، مجلۀ علمی پژوهشی «پژوهش‌های برنامۀ درسی» انجمن مطالعات برنامۀ درسی، 1(1)، 169-202.
پازنگ، مریم. (1396). امکان‌سنجی کاربرد مؤلفه‌های تربیت جنسی در برنامه‌های درسی دورۀ ابتدایی: تربیت جنسی به‌عنوان برنامۀ درسی مغفول، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ مطالعات برنامۀ درسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
تبریزی، مصطفی، ترابی، زهرا. (1396). آموزش مسائل جنسی به کودک و نوجوان. انتشارات فراروان.
دبس، موریس (1382). مراحل تربیت (ترجمۀ علی‌محمد کاردان). انتشارات دانشگاه تهران.
رزاقی، رضا. (1390). ارزیابی سلامت جنسی نوجوانان تحت مراقبت شبانه‌روزی و اثربخشی برنامۀ جامع آموزش جنسی (تربیت جنسی) بر ارتقاء دانش، نگرش و خودپنداره (پایان‌نامۀ دکتری). دانشگاه علامه طباطبایی.
شعبانی، حسن (1382). روش‌های پیشرفتۀ تدریس. انتشارات سمت.
صافی، احمد (1393). آموزش‌وپرورش ابتدایی، دورۀ اول و دوم متوسطه. انتشارات سمت.
عابدینی، الهه، طبیبی، زهرا، ضیائی، پریسا، زارع زاده خیبری، شیوا. (1395). مطالعۀ کیفی تجارب مادران از آموزش مسائل جنسی به دختران نوجوان با تأکید بر عوامل فرهنگی، مجلۀ اصول بهداشت روانی، 18(4)، 202-211.
فتحی واجارگاه، کورش (1388). اصول و مفاهیم اساسی برنامه‌ریزی درسی. انتشارات بال.
فرمهینی فراهانی، محسن. (1382). تربیت جنسی با تأکید نقش مدرسه، مجلۀ رشد معلم، 176، 55-59.
فرمهینی فراهانی، محسن. (1387). نگاهی گذرا بر تربیت جنسی در مقاطع مختلف تحصیلی، فصلنامۀ سلامت روان، 1(1)، 19-28.
قائمی، علی (1386). خانواده و مسائل جنسی کودکان (چاپ هفدهم). انتشارات انجمن اولیا و مربیان.
کدخدا، حسین، ابراهیم‌پور قوی، مهسا. (1394). بررسی نقش آموزش‌وپرورش و لزوم آماده‌سازی معلمان در تربیت جنسی کودکان دبستانی و ارائۀ پیشنهادهایی در این مورد، مجموعه مقالات نهمین همایش ملی اشراق اندیشۀ مطهر، خانواده و تربیت جنسی، 259-274.
متقی‌فر، غلامرضا. (1380). کاوشی در باب آموزش جنسی در مدارس، تاریخ؛ دیدگاه‌ها، ضرورت و محتوای آن، ادیان، مذاهب و عرفان. معرفت، 42، 106-120.
محمدبیگی، رضا، فقیهی، علی‌رضا، ناطقی، فائزه. (1396). طراحی الگوی مطلوب برنامۀ درسی تربیت جنسی در دورۀ ابتدایی، فصلنامۀ روان‌شناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، 13(45)، 21-39.
مرقاتی خویی، عفت السادات، ابوالقاسمی، ناریا، تقدیسی، محمدحسین. (1392). سلامت جنسی کودکان: مطالعۀ کیفی تبیین دیدگاه‌های والدین، مجلۀ دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، 11(2)، 65-74.
مهرمحمدی، محمود و همکاران. (1390). برنامۀ درسی، نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازها. انتشارات سمت.
نصر اصفهانی، احمدرضا، بهجتی اردکانی، فاطمه؛ فاتحی‌زاده، مریم، محمدی، رحمت ا.. (1385). دیدگاه دانش‌آموزان دبیرستانی نسبت به سهم اولیا مدارس و کتب درسی در پرداختن به مسائل خانواده، فصلنامۀ خانواده‌پژوهی، 2(6)، 149-164.
یزدانی، سمیه، سهرابی شگفتی، نادره. (1397). تأثیر آموزش تربیت جنسی بر هویت جنسی کودکان 7 تا 11 سال شهر شیراز. دوفصلنامۀ مشاورۀ کاربردی، دانشگاه شهید چمران اهواز، 8(2)، 98-108.
یاری دهنوی، مراد، ابراهیمی شاه‌آبادی، فاطمه. (1395). پدیدارشناسی تربیت جنسی از دیدگاه کارشناسان تربیتی در مدارس متوسطۀ شهر کرمان، دوفصلنامۀ علمی‌ترویجی علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 4(7)، 95-114.
کلیۀ کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی سال تحصیلی 1399-1398.
Achora, S., Thupayagale-Tshweneagae, G., Akpor, O. A., & Mashalla, Y. J. (2018). Perceptions of adolescents and teachers on school-based sexuality education in rural primary schools in Uganda. Sexual & Reproductive Healthcare17, 12-18.‏
Çelik, İ. (2018). Can the Reason for Sexual Abuse of Children Be Inadequacy in Sexual Education?. Universal Journal of Educational Research6(4), 798-802.‏
Toor, K. K. (2012). A study of the attitude of teachers, parents and adolescents towards sex education. MIER Journal of Educational Studies, Trends and Practices, 2(2), 177–18
Schuster, M. A., Corona, R., Elliott, M. N., Kanouse, D. E., Eastman, K. L., Zhou, A. J., & Klein, D. J. (2008). Evaluation of Talking Parents, Healthy Teens, a new worksite based parenting programme to promote parent-adolescent communication about sexual health: randomised controlled trial. bmj337: a338. doi: https://doi.org/10.1136/bmj.39609.657581.25.
Kapinga, O. S., & Hyera, D. F. (2015). Pupils' Perceptions of Sex and Reproductive Health Education in Primary Schools in Tanzania: A Phenomenological Study. Journal of Education and Practice6(6), 106-113.‏
Turnbull, T., Van Wersch, A., & Van Schaik, P. (2008). A review of parental involvement in sex education: The role for effective communication in British families. Health Education Journal67(3), 182-195.‏