تهدید‌ها و فرصت‌های بین‌المللی‌شدن و بومی‌سازی برنامه‌های درسی در نظام آموزشی ایران در دو دهۀ اخیر و ارائۀ راهکار‌های پیشنهادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا برنامه‌ریزی درسی دانشگاه خوارزمی

2 استادیار برنامه‌ریزی درسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی تهدید‌ها و فرصت‌های بین‌المللی‌شدن و بومی‌سازی برنامه‌های درسی در نظام آموزشی ایران در دو دهۀ اخیر و ارائۀ راهکار‌های پیشنهادی انجام شده است. روش پژوهش سنتزپژوهی و طبق شش‌مرحله‌ایِ روبرتسون است و جامعۀ پژوهش شامل کلیۀ مقالات علمی معتبر درزمینۀ بین‌المللی‌شدن و بومی‌سازی برنامۀ درسی در نظام آموزشی ایران در دو دهۀ اخیر می‌شود. روش نمونه‌گیریِ آن هدفمند و ابزار جمع‌آوری داده‌ها فهرست ساختۀ محقق است. در این پژوهش ابتدا نیاز مطالعاتی درزمینۀ تهدید‌ها و فرصت‌های بین‌المللی‌شدن و بومی‌سازی برنامه‌های درسی، در نظام آموزشی ایران، شناسایی شد. سپس منابع مرتبط با آن جست‌وجو شد. معیار مرتبط‌بودن منابعِ پژوهش اجرای آن‌ها در بازۀ زمانی سال‌های 1380 تا 1397 بود. داده‌های جمع‌آوری‌شده به‌صورت کدگذاری باز و محوری تحلیل شدند و در ادامه، یافته‌های پژوهش نیز در قالب پاسخ به سؤال‌هایِ پژوهش پردازش، تفسیر و جمع‌بندی شدند. طبق یافته‌های پژوهش، نظام آموزشی ایران در بین‌المللی‌شدن و بومی‌سازی برنامۀ درسی با تهدیدهای عمده‌ای مثل انعطاف نداشتن اهداف برنامۀ درسی، تمرکزگرایی، علم استعماری و تضاد ارزشی و همچنین فرصت‌هایی ازجمله شناخت فرهنگ ملل، ارج‌گذاری به میراث تمدن غرب، جذب استادان دارایِ مدارج علمی بین‌المللی و توجه به مبانی فلسفی اسلامی روبه‌رو بوده و همچنین برای تبدیل تهدیدها به فرصت راهکارهایی مثلِ یادگیری بیشتر زبان انگلیسی و گنجاندن حقوق بشر و دمکراسی در برنامۀ درسی ارائه کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Threats and opportunities for internationalization and localization of the curricula in Iran's education system in the last two decades and proposing the solutions

نویسندگان [English]

  • Mohammadrezā Alipour 1
  • Effat Abbāsi 2
1 , PhD Candidate at Kharazmi University
2 (PhD), Kharazmi University
چکیده [English]

This study aims at investigating the threats and opportunities of internationalization and localization of the curricula in the Iranian education system in the last two decades and proposing the solutions. It was a synthesis study according to Robertson's six steps. The research population included all the valid scientific papers on the internationalization and localization of the curricula in the Iranian education system in the last two decades and the research sample was selected through purposeful sampling method. The research tool was a researcher-made checklist. In this study, first, the need for studies on the threats and opportunities of internationalization and localization of curricula in the Iranian education system was identified. Then, the related resources were searched. The criteria for the relevance of the resources were their research and conduction in the period between 2001 to 2018. Data were analyzed through open and axial coding. Then, the findings were processed in the form of answers to the research questions and they were interpreted and summarized. Findings showed that the Iranian education system faces major threats such as the curriculum inflexibility, centralism, colonial science, and value conflict, as well as the opportunities such as recognizing the culture of nations, honoring the heritage of the Western civilization, attracting international professors, and paying attention to the Islamic philosophical foundations, when trying to become internationalized and localized. Also, to turn the threats into the opportunities, the solutions such as learning more English and incorporating human rights and democracy curriculum have been presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Globalization
  • Localization
  • Internationalization
  • Curriculum
  • Threats
  • Opportunities
آتشک، محمد.، نوروززاده، رضا.، قهرمانی، محمد.، ابوالقاسمی، محمود و فراستخواه، مقصود. (1392). واکاوی پیامدها و سازوکارهای جهانی‌شدن برنامه‌های درسی آموزش عالی. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 10(11)، 47-35
اخوی‌راد، بتول. ( 1388). بررسی شیوه‌های بومی‌سازی علوم انسانی و تأثیر آن بر آموزش عالی. ماهنامة مهندسی فرهنگی، 4(25)، 28-22.
اصغرزاده، نسرین.، خراسانی، اباصلت و فراستخواه، مقصود. (1395). پیامدهای آموزش زبان بی‌نظیر علم در بین‌المللی‌سازی آموزش عالی در ایران. مجلة مدیریت و برنامه‌ریزی در سیستم‌های آموزشی، 9(2)، 159-179.
امیدیان، مرتضی و زندوانیان، احمد. (1392). بومی‌سازی روان‌شناسی در راستای تحول و ارتقای علوم‌انسانی با رویکرد قانون برنامة ششم توسعه. سیاست‌های راهبردی و کلان، 7(26)، 227-247. 
برزگر، ابراهیم. (۱۳۸۸). کاربرد رهیافت بومی‌سازی کتب درسی علوم انسانی: با تأکید بر علوم سیاسی. عیار، 14(22)، ۷۳-۹۱.
بهجتی اردکانی، فاطمه.، یارمحمدیان، محمدحسین.، فروغی ابری، احمدعلی و فتحی‌واجارگاه، کورش. (1391). مطالعة تطبیقی بین‌المللی‌کردن برنامه‌های درسی آموزش عالی در چند کشور جهان. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 9(33)، 80-92.
پورعزت، علی‌اصغر و قلی‌پور، آرین. ( 1387). تأملی بر نقش رسانه ملی در رصد و مدیریت بحران‌های پنهان اجتماعی. مدیریت قومیت ها. فصلنامة پژوهش های ارتباطی، 15(56)، 46-29.
جعفری، سپیده.، رحیمیان، حمید.، عباسپور، عباس.، غیاثی ندوشن، سعید وخرسندی طاسکوه، علی. (1396). مدلی برای بین‌المللی‌سازی دانشگاه‌ها درزمینة علوم‌انسانی و اجتماعی. مطالعات درسی آموزش عالی، 9(17) ، 67 91.
جلالی، رستم. (1391). نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی. تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 1(4)، 320-310.
جمشیدی، محمدحسین. (1395). نقش فن‌آوری اطلاعات بر تحول مفهوم هویت ملی. فصلنامة علمی مطالعات قدرت نرم، 7(2)،  41-22.
حاتمی، جواد. (1384). چالش آموزش علوم انسانی در دانشگاه‌های ایران: یک مطالعه کیفی. پژوهش در نظام‌های آموزشی،  10(32)، ۲۳۴ - ۲۷۳.
حاجی تبار فیروز حاجی، محسن.، آسوده، فاطمه و میر عرب رضی، رضا. (1396). تأثیر آموزش ریاضی به شیوه آی‌مت بر خلاقیت و مهارت‌های پایة ریاضی کودکان پیش‌دبستان. مطالعات پیش دبستان و دبستان، 3(9) ،  143-125
حسینی، سید محمدحسین و مطور، معصومه. (1392). طراحی و اعتبار بخشی مدل راهنمای یادگیری مشارکتی برای برنامة درسی «خواندن و نوشتن فارسی». ابتدایی. فصلنامة نوآوری‌های آموزشی، 11(46)، 50-9
خورسندی طاسکوه، علی. (1394). تحلیل مبانی نظری و اهداف بین‌المللی‌شدن آموزش عالی. فصلنامة انجمن آموزش عالی ایران، 7(3) ، ۲۷-۶۰.
زارعیان، مریم و سفیری، خدیجه. (1390). علوم‌انسانی بومی بر مبنای منطق فازی. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 15(1)، 83-94. 
زارع‌صفت ، صادق و حکیم‌زاده، رضوان. )1396). به‌گزینی دانش بومی در بومی‌سازی برنامه‌های درسی با توجه به آموزه‌های تربیتی رضوی (ع). فصلنامة پژوهش‌های کیفی در برنامة درسی، 2(6)، 43-70.
درودی، مسعود وموسوی، سید صدرالدین. (1391). مطالعات پسااستعماری. عرصه‌ای برای علوم‌انسانی بومی. فصلنامة علمی پژوهشی روش‌شناسی علوم‌انسانی، ۱۸(7)، 132-105
سجادی، سید مهدی. (‌1382‌). جهانی‌شدن و پیامدهای چالش‌برانگیز آن برای تعلیم‌و‌تربیت. مجلة علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، 10(3 )، 113-128. 
شایسته‌فر، عباس. (1384). اثرات جهانی‌شدن بر برنامة درسی [پایان‌نامة کارشناسـی ارشد]. گروه علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه اصفهان.
شکاری، عباس. و مزدانی، خداداد. (‌1387‌). گونه‌شناسی نظریه‌های چندگانه در جهانی‌شدن و بومی‌ماندن برنامة درسی [مقالة ارائه‌شده]. هشتمین همایش انجمن مطالعات برنامة درسی ایران، جهانی‌شدن و بومی‌ماندن: چالش‌ها و فرصت‌ها، بابلسر.
شکوهیان، فرشته وشافعی‌پور، هادی. (1395، 25 خرداد). برنامة درسی روئیدنی، پاسخی به چگونگی بومی‌سازی موفق [مقالة ارائه‌شده]. اولین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در حوزة علوم‌تربیتی و روان‌شناسی و مطالعات اجتماعی ایران، قم. https://civilica.com/doc/498590/
صمدی، پروین و زارع، زینت. (‌1394‌). تحلیلی بر فرصت‌ها و چالش‌های تولید دانش مدیریت در نظام آموزش عالی ایران. فصلنامة   اندیشه‌های نوین تربیتی، 11(4)، 55-74.
عارفی، محبوبه. (‌1384‌)، .برنامه‌ریزی درسی راهبردی در آموزش عالی. مرکز انتشارات جهاد دانشگاهی، واحد دانشگاه شهید بهشتی.
عصاره، علیرضا. (1391). جهانی‌شدن و تدوین برنامة درسی ملی ایران. مجلة مطالعات برنامة درسی ایران، 7( 25)، 67-94. 
غربا، مبینا، رحیمی، حمید ودهباشی، اکرم. (1396). گسست آموزشی: فاصلة برنامة درسی مدنظر و گنجانده‌شده در سیستم آموزش عالی ایران. مجلة مطالعات برنامة درسی آموزش عالی، 9(17)، ۹۳-۱۱۴.
فتحی واجارگاه، کورش و اعلائی، غلامحسین.(1389). تربیت شهروند جهانی.مدارس کارامد، 2(4)، 27-31. 
فتحی‌واجارگاه، کورش، ابراهیم‌زاده، عیسی، فرج‌اللهی، مهران و خشنودی‌فر، مهرنوش. (1390). روند بین‌المللی‌سازی برنامه‌های درسی با رویکرد آموزش از دور در آموزش عالی ایران. فصلنامة علمی - پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 2(2)، 106-77..
فراستخواه، مقصود. (1386). مقایسة سه روایت از بومی‌گرایی در علم ایران [مقالة ارائه‌شده]. علوم بومی و علم جهانی: امکان یا امتناع؟، انجمن جامعه‌شناسی ایران.
قاسم‌پور دهاقانی، علی، لیاقت‌دار، محمدجواد و جعفری، سید ابراهیم. (1390). تحلیلی بر بومی‌سازی و بین‌المللی‌شدن برنامة درسی دانشگاه‌ها در عصر جهانی‌شدن. فصلنامة تحقیقات فرهنگی ایران، 4(4)، 24-1.
قلی‌پور ، حسین و رازینی، روح الله. ( 1395). تحلیل مولفه های خط مشی تحول علوم انسانی با استفاده از رویکرد تحلیل اهمیت- عملکرد. مطالعات راهبردی بسیج، 19(70 )، 70-41. 
کاویانی، حسن و نصر، احمدرضا.(1394). سنتزپژوهی چالش‌های برنامه‌های درسی آموزش عالی کشور در دهة اخیر و راهکارهای پیش رو. دوفصلنامة مطالعات برنامة درسی آموزش عالی، 7(13)، 36-7
کرمی، مرتضی. (1387). جهانی‌شدن و بومی‌ماندن در برنامة درسی: رویکردهایی متعارض یا مکمل؟ [مقالة ارائه‌شده]. هشتمین همایش انجمن مطالعات برنامة درسی ایران، جهانی‌شدن و بومی‌ماندن: چالش‌ها و فرصت‌ها، بابلسر.
کریمی، صدیقه.، نصر، احمدرضا و شریف، مصطفی. (‌1392‌). الزامات و چالش‌های طراحی برنامة درسی آموزش عالی با رویکرد جامعة یادگیری. دوفصلنامة مطالعات برنامة درسی آموزش عالی، 4(8) ، 89-126. 
گودرزی، داوود و خیراللهی، داوود. (1394). فرهنگ آموزش در چالش جهانی‌شدن فرهنگی. رشد فناوری آموزشی، 31(3) ، ۳۲-۳۶.
گل‌محمدی، احمد. (1394). لزوم و لوازم بومی‌سازی علوم‌انسانی (با تأکید بر علم سیاست). در احمد گل‌محمدی و جلال کمالی اردکانی (گردآورندگان)، مجموعه مقالات بومی‌سازی علوم‌انسانی در ایران (صص. 415-430) دانشگاه علامه طباطبائی.
ارش، گالین چی. (1387). پژوهش تلفیقی سنتز پژوهی شورت. ادموند سی. روش‌شناسی مطالعات برنامة درسی (ترجمة محمود مهر محمدی و همکاران). سمت.
لکی‌نیا، عماد.، ملکی‌نیا، زهرا و فیضی، صدیقه. (‌1397). راهبرد‌های موردنیاز نظام آموزش عالی ایران در عصر جهانی‌شدن. فصلنامة سیاست‌های راهبردی و کلان، 6(4)، 545-518. 
مرعشی، سید منصور.، مهرعلیزاده، یدالله و طوسی، طلعت. (1390). جهانی‌شدن و اثرات آن بر اهداف برنامة درسی نظام آموزشی ایران. مجلة علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، 20(1)، 74-51.
مهرعلیزاده، یدالله و صفایی‌مقدم، مسعود. ( 1387‌). بازتاب نظریه‌های جهانی‌شدن بر برنامة درسی [مقالة ارائه‌شده]. هشتمین همایش انجمن مطالعات برنامة درسی ایران، جهانی‌شدن و بومی‌ماندن: چالش‌ها و فرصت‌ها، بابلسر. 
مهرعلیزاده، یدالله. (‌1384‌). جهانی‌سازی و نظام‌های آموزشی با تأکید بر کشور ایران. رسش
موسی‌پور، نعمت‌اله. (1391). رویکردهای تغییر در سیستم آموزشی و برنامة درسی ایران: از رویکرد مهندسی تا رویکرد فرهنگی. استراتژی فرهنگ، 5(17 و 18)، 223-273. 
هاشمی، سید احمد.، اسدیان‌پور، معصومه و کیمیایی، علی. (1393، 30 مهر تا 1آبان). بررسی اثرات بین‌المللی‌شدن آموزش عالی و کیفیت برنامة درسی در عصر جهانی شدن [مقالة ارئه‌شده]. اولین کنفراس بین‌المللی کیفیت در برنامة درسی آموزش عالی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان.                                                                     http://dr-hashemi.com/file/ArticleArchive/3100861298.pdf
واترز ، مالکوم. (1379). جهانی شدن (ترجمة اسماعیل مردانـی گیـوی و سـیاوش مریـدی). سازمان مدیریت صنعتی.
Arokiasamy, A. R. A. (2011). An Analysis of Globalization and Higher Education in Malaysia (ED524163). ERIC. https://eric.ed.gov/?id=ED524163 
Cooper, H., & H edges, L. V. (2009). Research Synthesis as a scientific process. In H. Cooper, L. V. Hedges and J. C. Valentine (Eds), The Handbook of Research synthesis and meta-Analysis (Second Edition, pp. 316). Russell Sage Foundation.
Cheng, Y. C. (2000). A CM I-triplization Paradigm for Reforming Education in the New Millennium. International Journal of Educational M anagement, 14(4), 156–174.
Cheng, Y.C. (2002). Fostering Local Knowledge and Wisdom in Globalized Education: Multiple Theories [Paper presentation]. The 8th International Conference on “Globalization and Localization Enmeshed: Searching for a Balance in Education”, Bangkok, Thailand. http://home.ied.edu.hk/~yccheng/doc/speeches/18-21nov02.pdf
Datoo, A. K. (2009). Critical ethnography, local-global cultural dynamics and students' identity: Perspectives from an urban school in Pakistan [Doctoral dissertation, McGill University]. https://escholarship.mcgill.ca/concern/theses/3t945s456. 
Gacel-Ávila, J. (2005). The internationalisation of higher education: A paradigm for global citizenry. Journal of studies in international education, 9(2), 121-136. 
Geertz, C. (1985). Local knowledge: Further Essays in Interpretive Anthropology. Basic Books.
Knight, J. (2004). Internationalization remodeled: Definition, approaches, and rationales. Journal of studies in international education, 8(1), 5-31.
Van Der W ende, Marijk.(2007). Internationalization of Higher Education in the OECD Countries: Challenges and Opportunities for the Coming Decade.Journal of Studies in International Education 11(3-4), 274-289.
Zhan, Y. (2010). Impact of International Foundational on the Internationalization of Chinese Research Universities: A Case Study of Peking University and the Nippon Foundation Group [Doctoral dissertation, Columbia University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.