جستاری در کتب کهن اسرارالتوحید و سیرت ابن‌ خفیف با هدف بازیابی و رتبه‌بندی ویژگی‌های شخصیتی و روش‌های آموزشی معلمان سرآمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

چکیده

هدف از این پژوهش استحصال و رتبه‌بندی ویژگی‌های شخصیتی و روش‌های تربیتی ابوسعید ابوالخیر و ابن‌ خفیف شیرازی است. در بخش اول، با رویکرد کیفی و بهره‌گیری از روش تحلیل محتوای عرفی، دو کتاب کهن اسرارالتوحید و سیرت ابن‌خفیف بررسی ‌شد. در بخش دوم، با رویکرد کمّی و روش نمونه‌گیریِ دردسترس، 22 مدرس و عضو هیئت‌علمی رشتهٔ علوم‌ تربیتی در شهر قم گزینش شدند و اهمیت و رتبهٔ هریک از مضامین به‌‌دست‌آمده را برای معلمان امروز مشخص کردند. این رتبه‌بندی با بهره‌گیری از آزمون فریدمن به نتیجه رسیده است.
از مطالعهٔ حاضر، هجده مضمون فرعی به‌دست آمد: عشق به تعلم و آموختن، توجه به خودسازی، زهد و بی‌اعتنایی به دنیا، رفق و مدارا، شوخ‌طبعی، تواضع و فروتنی، هم‌سازی رفتار و گفتار، رفتار محبت‌آمیز با شاگردان، تربیت بدون چشمداشت، توجه به نیازها و سرگرمی شاگردان، توجه به فُرص تربیت، آموزش به اشارت، بهره‌جویی از تشویق، بهره‌وری از حکایت و داستان، آموزش با تکیه بر تمثیل، استفاده از شعر، آموزش در عمل، موجز و خلاصه‌گویی. این هجده مضمون در پاسخ به دو سؤال اول پژوهش و در قالب سه مضمون اصلیِ منش فردی و تربیتی و تعلیمی خلاصه و تجمیع شد. در پاسخ به سؤال سوم، مشخص شد که مهم‌ترین خصلت‌های فردی و تربیتی‌ای که بهتر است معلمان امروز به آن‌ها توجه کنند بدین ترتیب‌ند: هم‌سازی رفتار و گفتار، رفتار محبت‌آمیز با شاگردان، توجه به خودسازی و فروتنی، و بهره‌جویی از تشویق و تمثیل.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A research in the books of Asrār al-Tawheed and Sirat Ibn Khafif, with the aim of retrieving and ranking the personality traits and educational methods of the excellent teachers

نویسنده [English]

  • Fāteme Ramezāni
(PhD), University of Lorestān, Khorramābād, Iran
چکیده [English]

The purpose of this research was to extract and rank the personality traits and educational methods of Abu Saeed Abul Khair and Ibn Khafif Shirazi. In the first part, two books, Asrar al-Tawheed and Sirat Ibn Khafif, have been investigated with the conventional content analysis method. In the next part, 22 professors in the field of educational sciences in Qom, who were selected by convenience sampling method, determined the importance and rank of each of the obtained themes for today's teachers. Friedman's test was used for this ranking. Interest in learning, attention to self-improvement, asceticism, tolerance, humor, humility, coordination of the behavior and speech, loving behavior with students, education without expectations, attention to the needs and hobbies of students, attention to the educational opportunities, teaching by pointing, the use of encouragement, the use of anecdotes, teaching with parables, the use of poetry, teaching in practice, summarizing" are the eighteen sub-themes obtained from the present study. These sub-themes were summed up in the form of three main themes of individual character, educational character and educational methods. The results of the search for the answer to the third question were as follows: the most important personal and educational traits that can be considered for today's teachers are coordination of behavior and speech, loving behavior with students, and attention to the self-improvement and humility, respectively. Also, the best educational feature is the use of encouragement and illustration.
These themes are gathered in the form of three main themes of individual character, educational character and educational methods.
The results of the search for the answer to the third question are as follows: the most important personal and educational traits that can be considered for today's teachers are, in order: coordination of behavior and speech, loving behavior with students, attention to self-improvement and humility; The best teaching methods are the use of encouragement and examples.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Asrar al-Tawheed
  • Sirat Ibn Khafif
  • Methods
  • Personality Traits
  • Teacher
  • ایمان، محمدتقی و نوشادی، محمود‌ رضا. (1390). تحلیل محتوای کیفی. پژوهش، 3(2)، 15-44.
  • بشری، جواد. (1398). آثار برجای‌مانده از ابن‌خفیف و دست‌نویسی از بخش ابتدایی کتاب الاقتصاد. آینۀ میراث،17(64)، 41-58.
  • حلبی، علی‌اصغر. (1377). مبانی عرفان و احوال عارفان. نشر اساطیر.
  • دامادی، محمد. (1374). ابوسعید نامه. انتشارات دانشگاه تهران.
  • دهباشی، مهدی و میرباقری فرد، علی‌اصغر. (1386). تاریخ تصوف: سیر تطور عرفان اسلامی از آغاز تا قرن ششم هجری. انتشارات سمت.
  • الدیلمی، ابوالحسن. (1363). سیرت الشیخ الکبیر ابی عبدالله بن الخفیف الشیرازی. (ترجمۀ رکن‌الدین یحیی بن جنید الشیرازی). انتشارات بابک.
  • رزی، جمال.، امام جمعه، محمدرضا و احمدی، غلامعلی. (1396). ارائهٔ مدلی برای معلم اثربخش و بررسی تناسب آن با استلزامات اسناد بالادستی نظام آموزش و پرورش ایران. پژوهش در برنامه‌‌ریزی درسی، 2(28)، 1-14.
  • رزی، جمال.، امام جمعه، محمدرضا.، احمدی، غلامعلی و صالح صدقپور، بهرام. (1397). شناسایی و اعتبارسنجی ویژگی‌های معلم اثربخش دورهٔ ابتدایی. نظریه و عمل در برنامهٔ درسی، 6(12)، 93-126.
  • رمضانی، فاطمه.، بختیار نصرآبادی، حسنعلی و نوروزی، رضا علی. (1393). واکاوی ویژگی‌های مربی، در خطابات مستقیم قرآن کریم به پیامبر اکرم (ص). پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، 103، 83-106.
  • رمضانی، فاطمه.، حیدری، محمدحسین و نوروزی، رضا علی. (1396). معلم الهام‌بخش: جست‌وجویی در سلوک و منش چهار معلم برجستهٔ ایران در دورهٔ معاصر. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 25(37)، 57-77.
  • رمضانی، فاطمه.، حیدری، محمدحسین و نوروزی، رضا علی. (1398). بازشناسی الگوی معلم الهام‌بخش مبتنی بر احوالات سه معلم برجستهٔ‌ ایران معاصر محمدحسین نایینی، محمدحسین طباطبایی و مرتضی مطهری. تربیت اسلامی، 14(30)، 155-176.
  • شفیعی‌ کدکنی، محمدرضا. (1385). چشیدن طعم وقت (مقامات کهن و نویافته ابوسعید). نشر سخن.
  • ح‍ج‍ت‍ی‌، محمدباقر.(1377). آداب تعلیم و تعلم در اسلام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  • طاری، آن ماری شیمل. (1363). تصحیح سیرت الشیخ الکبیر ابی عبدالله بن الخفیف الشیرازی. انتشارات بابک.
  • قرائتی، محسن. (1394). اخلاق آموزش. انتشارات مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
  • قرآن کریم
  • محمدبن محمدبن منور. (1366). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید. نشر آگاه.
  • مایل هروی، نجیب. (1399). مدخل ادیان و عرفان. دایرةالمعارف بزرگ اسلامی: دانش‌نامهٔ بزرگ اسلامی. ج 5.
  • مظفری‌پور، روح‌الله.(1395). تبیین ویژگی‌های معلم کاریزماتیک به‌عنوان الگویی از معلم اثربخش. نوآوری‌های آموزشی، 15(58)، 135-150.
  • مک ایوان، الین. (1386). ده ویژگی معلمان کارآمد. (ترجمهٔ ژاله حساس‌خواه و عباس صادقی). انتشارات دانشگاه گیلان. (اثر اصلی در سال 2004 چاپ شده است)
  • ملک‌پور، زهرا.(1386). خورشیدسواران. نشر آریابان.
  • مؤمنی، آزاده.، خامسان، احمد.، راستگومقدم، میترا و طالب‌زاده شوشتری، لیلا. (1396). شناسایی ویژگی‌ها و کنش‌های معلم حمایت‌کننده از دیدگاه دانش‌آموزان: تحلیل کیفی. پژوهش‌های تربیتی، 4(35)،51-71.
  • Bolkan, S. & Good boy, A. (2014). Communicating Charisma in Instructional Settings: Indicators and Effects of Charismatic Teaching. College teaching, Vol 62, 136-142.
  • Gao, M. & Liu, Q. (2013). Personality Traits of Effective Teachers Represented in the Narratives of American and Chinese Preservice Teachers: A Cross Cultural Comparison. International Journal of Humanities and Social Science, 3(2), 84-95.‌
  • Lanouette, M. (2012). Ten Traits of Highly Effective Instructors. Techniques: Connecting Education and Careers, 87(6), 52-54. ‌
  • Liu, S. & Meng, L. (2009). Perceptions of teachers, students and parents of the characteristics of good teachers: A cross-cultural comparison of China and the United States. Educational Assessment, Evaluation and Accountability, 21(4), 313-328.‌
  • Russell, B. (1940). The functions of a teacher. Harper’s Magazine, 181(1081),11–16.
  • Schleicher, A. (2016). Teaching Excellence through Professional Learning and Policy Reform. Lessons from Around the World, International Summit on the Teaching Profession.‌
  • Tamblyn, P. (2010). Qualities of success: Lessons from a teacher career. Education Canada, 54 (1), 16-19.
  • Traina, R. (1999). What makes a teacher good? Education Week, 34, 18-19.