ارائۀ مدل جانشین‌پروری رهبران آموزشی در نظام آموزش‌وپرورش رسمی‌ عمومی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی،گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم‌وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد مدعو واحد علوموتحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، دانشیار و عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

3 دانشیار دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم‌وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

نظام آموزش‌وپرورش ایران، مانند بسیاری از نظام‌های آموزشی دنیا، با مسئلۀ کمبود رهبران آموزشیِ توانمند و کارآمد روبه‌روست. یکی از شیوه‌های تعدیل تأثیر منفی این مسئله، بهره‌گیری از «نظام جانشین‌پروری» است. بر‌این‌اساس، هدف پژوهش حاضر «ارائۀ مدل جانشین‌پروری رهبران آموزشی در نظام آموزش‌وپرورش رسمیِ عمومی ایران» است. این پژوهش از نظر ماهیت، کیفی؛‌ از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، کیفی است. برای رسیدن به اهداف‌ سه‌گانۀ ذیلِ هدف اصلی، سه سؤال مطرح شده است: ۱. ابعاد و مؤلفه‌های جانشین‌پروری متناسب با نظام آموزش‌وپرورش رسمی عمومی ایران کدام‌اند؟ ۲. مدل پیشنهادی براساس این ابعاد و مؤلفه‌ها چگونه است؟ ۳. میزان اعتبار این مدل از نظر خبرگان چقدر است؟
برای پاسخ به پرسش‌های سه‌گانه، از روش‌های مرور نظام‌مند و تحلیل محتوا استفاده شد. نمونه‌گیری‌ها با روش هدفمند و دردسترس انجام شدند. در پرسش اول، برای مرور نظام‌مند، انتخاب نمونه از میان منابع اولیه و ثانویه از 58 منبع اسنادی انجام شد. در پرسش دوم از نمونه‌گیری‌های خوشه‌ای چندمرحله‌ای در سطح کلان و فرد متخصص در سطح خُرد برای انجام مصاحبۀ‌ نیمه‌ساختاریافته از 34 نفر از صاحب‌نظران استفاده شد و برای پرسش سوم از نمونه‌گیری فرد متخصص برای گروه کانونی با تعداد 12 نفر استفاده شد.
یافته‌های مرتبط با پرسش اول، به شناسایی سه بعد عوامل سازمانی، فردی و فرایندی و 61 مؤلفۀ ذیل آن‌ها منجر شد. در پرسش دوم به تثبیت مؤلفه‌های نوزده‌گانه در ابعاد سه‌گانۀ سازمانی (شامل پنج مؤلفه)، فردی (شامل نه مؤلفه) و فرایندی (شامل پنج مؤلفه) منجر شد که برای ارائۀ مدل پیشنهادی جانشین‌پروری، جایابی و ارائه شد. به‌منظور پاسخ به پرسش سوم اعتبار مدل به‌دست خبرگان گروه کانونی بررسی و تأیید جمعی شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Presenting the succession model of educational leaders in Iran's formal public education system

نویسندگان [English]

  • Khalil Javādyār 1
  • Rezā Sāki 2
  • Parivash Ja'fari 3
1 PhD Candidate in Educational Management, Islamic Āzād university (Science and Research Branch), Tehran, Iran
2 (PhD), Shahid Rajāee Teacher Training University, Tehran, Iran
3 (PhD), Islamic Āzād university (Science and Research Branch), Tehran, Iran
چکیده [English]

Iran's educational system, like many educational systems in the world, is facing the challenge of lacking mighty and efficient educational leaders. One of the ways to moderate the negative impact of such a challenge is to use the "succession system". The aim of this research is presenting a succession model of educational leaders in Iran's educational system. In terms of the method and nature, it was a qualitative research, and in terms of objective, it was an applied and analytical one. In order to achieve the goals, three questions were raised: What are the dimensions and components of succession that are suitable for Iran’s educational system, how was the proposed model based on these dimensions and components, and how valid is this model according to the experts’ opinions? To answer these research questions, the systematic review and content analysis methods were used. The research sample was selected using purposeful and convenience sampling methods. Data collection methods for the first question was documentary (58 sources); for the second question, the multi-stage cluster sampling was used at the macro level and expert sampling at the micro level for doing the semi-structured interview (with 34 people) and also for the third question, expert sampling was used with 12 people in the focus group. Findings on the first research question led to the identification of the three dimensions of organizational, individual and process factors and 61 components.  Findings on the second question led to the stabilization of nineteen components in the three dimensions: organizational (five components), individual (nine components) and process (five components). And finally, the related succession model was presented. The validity of the model was checked by the experts and they had consensus on it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Educational leaders"
  • "Educational Leaders
  • Succession
  • Components of Succession
  • Education System
  • احمدی‌بالادهی، سیدمهدی، بخشنده، امید، صادقی، سهیل و بابائی‌کچبی، عزت‌الله. (1395). پیاده‌سازی نظام جانشین‌پروری به‌عنوان کلید نجات سازمان‌های دولتی ایران ]مقاله ارائه‌شده[. دومین کنفرانس بین‌المللی یافته‌های نوین علوم و تکنولوژی. ایران، قم.
  • بابالو، سعیده. (1397). بررسی تأثیر برنامه‌ریزی جانشین‌پروری بر درگیری شغلی کارکنان وزارت آموزش‌وپرورش در شهر تهران ]پایان‌نامه کارشناسی ارشد[. دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران.
  • الباد، الهام، ستاری، صدرالدین و نامور، یوسف. (1399). ارایه الگویی برای جانشین‌پروری در آموزش عالی (موردمطالعه دانشگاه‌های آزاد اسلامی شهر تهران (. فصلنامه توانمندسازی سرمایه انسانی، 3 (3)، 241-217.
  • پیریایی، حسین و نیکنامی، مصطفی. (1396). ارایه مدلی برای بهبود نظام انتصاب و ارتقای مدیران آموزش‌وپرورش. فصلنامه مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی، 10 (1)، 28-9.
  • داوودی، سیدعلی و یعقوبی، نورمحمد. (1397). چارچوبی برای استعدادیابی و جانشین‌پروری در نظام آموزش عالی. فصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی، 10 (1)، 186-161.
  • ذاکری، محمد، اسدی، اسماعیل و لطفی،‌ هادی. (1395). تبیین الگوی جانشین‌پروری مدیران در حکومت علوی براساس نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 4 (15)، 78-59
  • زارع‌زیدی، علیرضا. (1396). بررسی رابطه استقرار نظام جانشین‌پروری با بهره‌وری نیروی انسانی (مطالعه موردی شرکت خودروسازی سایپا) ]مقاله ارائه‌شده[. هشتمین کنفرانس بین‌المللی حسابداری و مدیریت و پنجمین کنفرانس کارآفرینی و نوآوری‌های باز. ایران، تهران.
  • زمانی، آزاده و جرنگ، احمد. (1396). مدیریت استعداد و جانشین‌پروری ]مقاله ارائه‌شده[. کنفرانس پژوهش‌های مدیریت، اقتصاد و آمار در علوم‌انسانی در ایران و جهان. ایران، تهران.
  • زین‌الدینی بیدمشکی، زهره، عدلی، فریبا و وزیری، مژده. (1393). مقایسه وضعیت موجود جانشین‌پروری و مدیریت استعداد با وضعیت مطلوب آن در نظام آموزش‌عالی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش‌عالی، 20 (2)، 72-51.
  • سام‌کن، ساره. (1388). سنجش میزان آمادگی شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران برای اجرای برنامه‌ریزی جانشین‌پروری با رویکرد نوین مدیریت استعدادها ]پایان‌نامه کارشناسی ارشد[. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.
  • سبکرو، مهدی، قلی‌پور، آرین، پورعزت، علی‌اصغر و باغبانی، سحر. (1391). تحلیل میدان نیرو در برنامه‌ریزی برای جانشین‌پروری در شرکت ایتوک. فصلنامه مدیریت فرهنگ سازمانی، 10 (26)، 180-155
  • صدری، محمد. (1395). امکان‌سنجی میزان جانشین‌پروری در سازمان آموزش‌وپرورش فارس ]پایان‌نامه کارشناسی ارشد[. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
  • عبدالمحمدی، حمید، زارعی‌متین، حسن، اخوان‌علوی، سیدحسین و یزدانی، حمیدرضا. (1395). شناسایی عناصر الگوی جانشین‌پروری مدیران و سنجش آمادگی برای اجرای آن‌ها در یکی از سازمان‌های دفاعی. فصلنامه علمی-پژوهشی بهبود مدیریت، 10 (4)، 122-95.
  • عبدالهی، حسین. (1393). ویژگی‌های عمومی و حرفه‌ای مدیران مدارس متوسطه ایران. فصلنامه تعلیم و تربیت، 30 (2)، 116-93.
  • گل‌وردی، مهدی، زارعی‌متین، حسن و جندقی، غلامرضا. (1395). شناسایی عوامل مؤثر در بروز رفتار جانشین‌پروری مدیران: رویکردی کیفی. فصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی دانشگاه امام حسین (ع)، 8 (2)، 208-183.
  • مرادی، حبیب. (1396). بررسی رابطه بین بالندگی سازمانی و جانشین‌پروری (شاهد تجربی: اداره کل بنادر و دریانوردی استان مازندران) ]مقاله ارائه‌شده[. هشتمین کنفرانس بین‌المللی حسابداری و مدیریت و پنجمین کنفرانس کارآفرینی و نوآوری‌های باز. ایران، تهران.
  • معمارزاده، غلامرضا، نجف‌بیگی، رضا و عباس‌زاده، یدالله. (1391). تبیین مدل ارتقاء شایسته‌سالاری و عوامل مرتبط با آن در وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی. فصلنامه مدیریت بهره‌وری، 5 (20)، 58-35.
  • منصوریان، میعاد. (1397). امکان‌سنجی پیاده‌سازی جانشین‌پروری در اداره بندر و دریانوردی خرمشهر ]پایان‌نامه کارشناسی ارشد[. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
  • میرحسینی، اشرف‌السادات. (1397). بررسی ارتباط بین خود کارآمدی و جانشین‌پروری در بین مدیران مدارس شهرستان شاهرود ]پایان‌نامه کارشناسی ارشد[. دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود.
  • ناصحی‌فر، وحید، دهقان‌پور فراشاه، علی و سنجری، احمدرضا. (1390). ساخت و اعتباریابی شاخص اندازه‌گیری گستردگی مدیریت جانشین‌پروری براساس طبقه‌بندی بهترین تجارب. فصلنامه پژوهش‌های مدیریت در ایران، 15 (3)، 209 ـ 191.
  • نظری‌منش، لیلا. (1384). شاخص‌های انتخاب و انتصاب مدیران با رویکرد شایسته‌گزینی ]مقاله ارائه‌شده[. اولین همایش توسعه شایسته‌سالاری در سازمان‌ها. ایران، تهران.
  • Abdollah, Z. (2009). Succession planning in Malaysian institution of higher education. International Education Studies, 2 (1), 129-132.
  • Badawy, T. A. E., Alaadin, Y., & Magdy, M. M. (2016). Succession planning, job engagement and job satisfaction: the missing link. Middle East Journal of Management, 3 (1), 1-18.
  • Ballaro, J. M., & Polk, L. (2017). Developing an Organization for Future Growth Using Succession Planning. Organization Development Journal, 35 (4),41-60, https://www.researchgate.net/publication/322399720_Developing_an_organization_for_future_growth_using_succession_planning
  • Bayarystanova, E., Arenova, A., & Nurmuhametova, R. (2014). Education System Management and Professional Competence of Managers. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 140 (2014), 427-431.
  • Collins, L., Murray, B., & McCracken, K. (2015). Succession planning in William Jackson Food Group: An exemplar case study. Journal of Family Business Management, 5 (1), 2-16. https://doi.org/10.1108/JFBM-02-2015-0008
  • Cronshaw, S. F., & Ashley N. A. M. (2008). Reinstating the Lewinian vision: From force field analysis to organization field assessment. Organization Development Journal, 26 (4), 89-103.
  • Dohrn, S., Lopez, Y. P., & Reinhardt, G. (2015). Leadership succession and performance: An application to college football. Journal of Sport Management, 29 (1), 76-92.
  • Durst, S., Zarelli, P. R., Vaz, C. R., Muran, C. B., & Selig, P. M. (2015). Knowledge Management and Succession Planning: case study in a food industry from the state of Paraná, Brazil. International Journal of Knowledge Engineering and Management (IJKEM), 4 (8), 01-22.
  • Gaungrong, D., king Y., Tang، & kenneth, P. De M. (2011). leadership competencies across organizational levels: a test of the pipeline model. Journal of Management Development, 30 (4):366-380. https://doi.org/10.1108/02621711111126837
  • Hills, A. (2009). Succession planning - or smart talent management? Blessing White, Inc. Princeton, N.J.
  • King, N., & Horrocks, C. (2010). Interviews in qualitative research (1st ed.). SAGE Publications Ltd.
  • Kinley, N., & Ben-Hur, S. (2014). Four questions every leader needs to ask about talent management. Strategic HR Review, 13 (2), 63-68. https://doi.org/10.1108/SHR-09-2013-0092
  • Klein, M. F, & Salk, R. J. (2013). Presidential Succession Planning: A Qualitative Study in Private Education. Leadership & Organizational Studies, 20 (3), 335-345.
  • Long, H.A., French. D.P., & Brooks J.M. (2020). Optimising the value of the critical appraisal skills programme (CASP) tool for quality appraisal in qualitative evidence synthesis. Research Methods in Medicine & Health Sciences, 1 (1), 31-42. doi:10. 1177/2632084320947559
  • Pandey, S., & Sharma, D. (2014). Succession Planning Practices and Challenges: Study of Indian Organizations. Procedia Economics and Finance, 11 (2014) 152 – 165.
  • Rothwell, W. J. (2005). Effective Succession Planning: Ensuring Leadership Continuity and Building Talent from Within (3rd ed.). American Management Association (AMACOM). New York.
  • S. (2005). Exploring succession planning in small, growing firms. Journal of small business and enterprise development, 12 (4), 579-594.
  • E. (2015). Succession planning and staff development – a winning combination. The Bottom Line, 28 (3), 95-98. https://doi.org/10.1108/BL-05-2015-0007
  • K. (2011). Talent reviews: the key to effective succession management. Business Strategy Series, 12 (5), 264-271.