مواضع سیاسی تربیت دانش‌آموز به مثابه شهروند مطلوب در اسناد رسمی جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش،سند چشم انداز 20 ساله)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی سیاسی، گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران. ایران

2 دانشیار جامعه‌شناسی، گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران، دانشکدة علوم اجتماعی، تهران. ایران

3 استادیار جامعه‌شناسی، گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران. ایران

چکیده

شهروند مطلوب برای نظام‌های رسمی به‌عنوان عنصری خلاق و مستقل شناخته می‌شود. آنها برای تحت انقیاد درآوردن‌شان از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌کنند. نظام تربیت رسمی جمهوری اسلامی نیز با تدوین اسناد «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند چشم‌انداز20 ساله» تلاش می‌کند شهروند مطلوب خود را تربیت کند. این مقاله ضمن شناسایی بنیان‌های آماده-سازی شهروندی و ویژگی‌های شهروند مطلوب تلاش دارد موضع‌ شفاف نظام رسمی تعلیم و تربیت در ایران را از طریق این اسناد نسبت به تربیت شهروند-دانش‌آموز مشخص سازد. به لحاظ روش‌شناسی این مقاله از نوع اسنادی تحلیلی است که محتوای اسناد موردنظر به روش تحلیل محتوایی مورد واکاوی قرار گرفت و نمونه‌‌ها به‌صورت نمونه‌گیری نظری به شیوه‌ی فیش‌برداری انتخاب شده‌اند. در بخش یافته‌ها نتایج حاصل از تحلیل‌ اسناد نشان می‌دهد که هر دو سند رسیدن به قرب الهی را هدف غایی آرمان تربیت می‌دانند. مقوله‌‌ی استخراجی شهروند دیندار در محورهای دینی (اعتقادی،عبادی) و مقوله‌ی شناختی(ارزشی،اخلاقی ،علمی و فرهنگی) در هردو سند این سنخیت را نشان می‌دهد. اما در بررسی مقوله‌ی شهروند اجتماعی با محورهای مورد بررسی(منفعت اجتماعی، مشارکت اجتماعی سیاسی، نقش‌آفرینی مجزای اجتماعی و منشا رشد اجتماعی)مسیر متفاوتی برای رسیدن به هدف معرفی می‌کنند. بر‌اساس این نتایج سند تحول دستیابی به ایده‌ال‌های شهروند مطلوب را در اولویت دادن به اراده‌ی فردی می-بیند؛ در حالی که سند چشم انداز ضمن در نظر گرفتن این تفاوتها نقطه آغاز تربیت شهروندی را ایجاد ساختار مناسب و قرار گرفتن افراد در این نهادها برای فراگیری الگوهای رسمی نظام حاکم تدوین می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Political Position Of Student Education As a Desirable Citizen In Iran Official Documents (Case Study of the Fundamental Education Transformation Document, 20-Year Vision Document)

نویسندگان [English]

  • Nāser Kamālpour khoob 1
  • Seyyed Ziyā’ Hāshemi 2
  • Seyyed Mahmoud Nejāti Hosseini 3
1 PhD Candidate in Political Sociology at Islāmic Āzad University (Central Tehran Branch), Tehran, Irān
2 (phD) Tehran university
3 (phD) central Azad Tehran university
چکیده [English]

A desirable citizen for formal systems is recognized as a creative and independent element. They use a variety of methods to subdue them. The official education system of the Islamic Republic of Iran also tries to educate its desirable citizen by compiling the documents "Basic Education Transformation Document and 20-Year Vision Document". This article, while identifying the foundations of citizenship preparation and the characteristics of a desirable citizen, seeks to highlight the clear position of the formal education system in Iran through these documents on citizen-student education. Methodologically, this paper is an analytical documentary type in which the content of the documents was analyzed by content analysis method and the samples were selected by theoretical sampling in a compression method. In the findings section, the results of the analysis of the documents show that both documents consider the attainment of divine closure the ultimate goal of education. The extracted categories of religious citizenship in the religious (belief, religious) and cognitive (value, moral, scientific, and cultural) categories both illustrate this type. But in exploring the social citizenship category (social benefit, social political participation, distinct social role-making, and social development origin), they suggest a different path to the goal. on these results, the document sees the transformation of achieving the ideals of a desirable citizen in prioritizing individual, while the perspective document while taking into account differences creates the starting point for citizenship education, Develops appropriate structures and places people in these institutions to formal patterns learning of the ruling system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Desired Citizen
  • Fundamental Education Transformation Document
  • 20-year Perspective Document
 احمدی، غلامعلی، عصاره، علیرضا و امینی‌زرین، علیرضا. (1397). تربیت مراحل تعلیم‌وتربیت سیاسی (گذرگاه سیاست‌پذیری) بر مبنای مراحل رشد شناختی با تأکید بر دوره‌های تحصیلی. دانش سیاسی، 4(1)،23-60.
 استراس، آنسلم و کوربین، جولیت. (1390). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی-رویه‌ها و شیوه‌ها. (ترجمه بیوک محمدی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، (اثر اصلی در سال 1996 چاپ شده است).
 الیوت، آنتونی و برایان، ترنر. (1390). برداشت‌هایی در نظریه اجتماعی معاصر (ترجمه فرهنگ ارشاد). تهران: انتشارات جامعه شناسان، (اثر اصلی در سال 2001 چاپ شده است).
 امینی، محمد، صدیق، فریبرز و قدیمی، ملوک. (1389). بررسی اثربخشی برنامه درسی تربیت سیاسی مقطع متوسطه از دیدگاه دبیران و دانش‌آموزان. دوماهنامه علمی پژوهشی دانشور رفتار دانشگاه شاهد، 16(36)، 41-54.
 پور طهماسبی، سیاوش و آذر، تاجور. (1390). حقوق و تربیت شهروندی در نهج‌البلاغه. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،4(2)، 1-23.
 تیلی، چالز. (1392). دموکراسی. (ترجمه یعقوب احمدی). تهران: نشر آگاه، (اثر اصلی در سال 2007 ترجمه شده است).
 توسلی، غلام‌عباس و نجاتی حسینی، سید محمود. (1383). واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران. مجله جامعه‌شناسی ایران،5(2)، 32-62.
 جهان، جواد، زنگنه‌تبار، سجاد، و پاک‌سرشت، محمد. (1397). ارائه مدل شایستگی تربیت اسلامی دانش‌آموزان بر اساس ابعاد و مؤلفه‌های تربیت شهروندی از نظر متخصصان. پژوهش در نظام‌های آموزشی،12(4)، 1066-1048.
 راش، مایکل. (1391). جامعه و سیاست مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی. (ترجمه منوچهر صبوری). تهران: انتشارات سمت، (اثر اصلی در سال 1992 چاپ شده است).
 رضوی، سیدعباس، ملکی، حسین، عباس‌پور، عباس و ابراهیمی‌قوام، صغرا. (1389). بررسی تربیت سیاسی در برنامه‌های درسی رسمی دورة ابتدایی. فصلنامه روان‌شناسی تربیتی،6(18)،21-58.
 سبحانی‌نژاد، مهدی و کاظم، منافی. (1390). جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش، تهران: انتشارات یسطرون.
 سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش. (1390). تهران: دبیرخانه شورای انقلاب فرهنگی (آرشیو اسناد راهبردی).https//sccr.ir
 سند چشم‌انداز 20 ساله. (1394). سایت دانشگاه خاتم. www.khatam.ac.ir/www.DOLAT.IR
 شارع‌پور، محمود. (1390). جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش. تهران: انتشارات سمت.
 طباطبایی، مینو. (1397). بررسی مؤلفه‌های تربیت سیاسی در کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی. پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، 26(40)،119-136.
 علم‌الهدی، جمیله، رضایی، محبوبه و یاری، بابک. (1396). تاًثیر مؤلفه‌های برنامه درسی پنهان بر تربیت دینی دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه. فصلنامه پژوهش‌های کیفی در برنامه درسی دانشگاه علامه طباطبایی، 2(7)90-120.
 غیاثوند، احمد. (1393). آموزش شهروندی در مدارس شهر تهران. آثار و پیامدها، فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 8(23)، 208-239.
 فرمهینی‌فراهانی، محسن. (1395). الگوی تربیت شهروندی فضیلت‌گرای ارتباطی: الگویی برای تربیت سیاسی و اجتماعی. پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، دوره جدید (31)، 67-90.
 فلیک، اووه. (1396). درآمدی بر تحقیق کیفی. (ترجمه هادی جلیلی). تهران: نشر نی. (اثر اصلی در سال 2006 چاپ شده است).
 قلتاش، عباس. (1391). مبانی اجتماعی و سیاسی تعلیم‌وتربیت: بررسی تطبیقی رویکردها و دیدگاه‌های تربیت شهروندی. پژوهش‌نامه مبانی تعلیم‌وتربیت،2(1)،47-64.
 کیشانی‌فراهانی، عزت‌الله و فرمهینی‌فراهانی، محسن. (1392). مؤلفه‌های اساسی تربیت شهروندی اسلامی-ایرانی. فصلنامه مطالعات ملی،14(4)،51-74.
 مبانی نظری سند تحول بنیادین در نظام تعلیم‌وتربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران. (1390). دانشگاه فرهنگیان. https//cfu.ac.ir
 مجلل‌چوبقلو، محمدعلی. (1387). تحلیل برنامه درسی مقطع ابتدایی نظام آموزش جمهوری اسلامی ایران از بعد تربیت شهروندی. پژوهش‌نامه ترکیبی دانشگاه اسلامی واحد بجنورد، 9(17)، 67-96.
 هریسون، کوین و بوید، تونی. (1395). فهم اندیشه‌ها و جنبش‌های سیاسی. (ترجمه عباسعلی رهبر). تهران: انتشارات جامعه شناسان، (اثر اصلی در سال 2003 چاپ شده است).
 نش، کیت. (1394). جامعه سیاسی معاصر. (ترجمه محمدتقی دلفروز). تهران: انتشارات کویر، (اثر اصلی در سال 2000 چاپ شده است).
 هیوود، اندرو. (1396). سیاست. (ترجمه عبدالرحمان عالم). تهران: نشر نی، (اثر اصلی در سال 2002 چاپ شده است).
 محمدی، محمد، مزیدی، محمد و بهشتی، سعید. (1396). تحلیل مفهومی مراحل و ابعاد تربیت شهروندی. فصلنامه علمی پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 8(4)، 83-106.
 Dalton, R. J. (2006). Citizenship norms and political participation in America: The good news is... the bad news is wrong. Paper prepared for the conference on Citizenship, Involvement and Democracy at the Center for Democracy and the Third Sector, Georgetown University,
 Hoskins, B. L., & Mascherini, M. (2009). Measuring active citizenship through the development of a composite indicator. Social indicators research, 90(3), 459-488.
 Kallio, K. P., Mills, S., & Skelton, T. (2016). Geographies of Children and Young People: Politics, Citizenship, and Rights. springer.
 Lee.W. O (1999). Qualities of citizenship for the new century: perception of Asian educational leaders. paper presented at the fifth UNESCO-ACEID, international conference on reforming leadering curriculum, Bangkok, Thailand.
 Paloma, V., García-Ramírez, M., de la Mata, M., & Association, A. M. A. L. (2010). Acculturative integration, self and citizenship construction: The experience of Amal-Andaluza, a grassroots organization of Moroccan women in Andalusia. International Journal of Intercultural Relations, 34(2), 101-113.
 Tan, C. (2007). Islam and citizenship education in Singapore: Challenges and implications. Education, Citizenship and Social Justice, 2(1), 23-39.
 Turner, Bryan. (1999). Citizenship (critical concepts). New York: Routledge.