بررسی ویژگی‌های مدیریت مدرسه با رویکرد اسلامی: ارائة ابزار سنجش معتبر و الگوی پیشنهادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی

2 دکترای مدیریت آموزشی و معاون سابق طرح و برنامه سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی

3 دکترای مدیریت آموزشی وکارشناس مسئول برنامه‌ریزی علمی پژوهشی پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی

چکیده

این پژوهش با هدف شناسایی ویژگی‌های مدیریت مدرسه با رویکرد اسلامی و ارائة الگوی مفهومی انجام شده است. روش پژوهش کیفی و از نوع داده‌بنیاد است. ابزار گردآوری داده‌ها جدول‌های کدگذاری، پرسش‌نامه، و مصاحبة نیمه‌ساختارمند بوده‌ است.به منظور تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها از تکنیک «تحلیل محتوا» استفاده شد. یافته‌های این پژوهش شش بعد، 21 مؤلفه و 228 نشانگر مدیریت مدرسه با رویکرد اسلامی را شناسایی کرده است که در قالب ابزار ارائه شدند. ابعاد و مؤلفه‌ها عبارت‌اند از:
1. مدیر: ویژگی‌های فردی مدیر مدرسه، سبک رهبری؛
2. کارکنان: گزینش و جذب، نگهداشت، آموزش، ارتباطات، ارزشیابی؛
۳. دانش‌آموزان: تربیت جسمانی، تربیت علمی ، تربیت اخلاقی و دینی، تربیت اجتماعی، ، تربیت فنی ‌و حرفه‌ای، تربیت هنری؛
4. منابع: سرمایة اجتماعی، سرمایة اطلاعاتی، سرمایة مالی و فیزیکی؛
5. فرهنگ مدرسه: ارزش‌ها و نمادها؛
6. والدین: آموزش و مشارکت.
برای ارزیابی کمی روایی محتوای ابزار از شاخص‌های نسبت روایی محتوا (CVR) و (CVI) استفاده ‌شده است. پایایی محاسبه شده (ضریب آلفای کرونباخ) 86/0 است. می‌توان اذعان کرد، ابزار تهیه ‌شده، مشابه ندارد. همچنین با توجه به منابع مدیریتی و منابع اسلامی مورد مراجعه، الگوی مفهومی مدیریت مدرسه با رویکرد اسلامی پیشنهاد شده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Characteristics of the school management with Islamic approach: Presenting an assessment tool and the suggested model

نویسندگان [English]

  • Heidar Toorāni 1
  • Azam Mollāyineghād 2
  • Shohreh Hosseinpour Toolāzdehi 3
1 (PhD), Research Institute for Education
2 (PhD), Research Institute of Education (Ministry of Education)
3 (PhD), Graduated from Khārazmi University
چکیده [English]

This research has been done with the aim of identifying the characteristics of the school management with Islamic approach and presenting the conceptual pattern. It was a qualitative research with grounded theory design. The research tool included the coding tables, questionnaire and semi-structured interview. Data was analyzed using the content analysis technique. The research findings identified 6 dimensions, 21 components and 228 indicators of the school management with Islamic approach. The dimensions and components included: 1. Principal (individual characteristics of the school principal, leadership style); 2. Staffs (selection and recruitment, maintenance, education, communication, evaluation); 3. Students (physical development, cognitive development, moral and religious development, social development, technical and vocational development, artistic development); 4. Sources (social capital, information capital, physical and financial capital); 5. School culture (values, symbols); 6. Parents (education, participation). For the assessment of the validity of the content of the instrument, the indicators of the content validity ratio and content validity index have been used and its reliability (Cronbach's alpha coefficients) was 0.86. It could be acknowledged that there was no instrument similar to the instrument developed in this study. Also, considering the management and Islamic sources, the conceptual pattern of school management with Islamic approach has been suggested.

کلیدواژه‌ها [English]

  • School Management - Islamic Approach
  • Educational Management
 اذانچیلر، ابوالفضل. (1390). رویکرد اسلامی در جذب مشارکت (دانش‌آموزان، معلمان، والدین، متخصصان و خیرین). به کوشش اعظم ملایی‌نژاد (گردآورنده)، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش‌وپرورش: نوآوری‌ها و تجربه‌های موفق مدیران مدارس (صص.-). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
 استراس، انسلم و کوربین، جولیت. (1385). اصول روش تحقیق کیفی: نظزیه مبنایی رویه‌ها وشیوه ها (ترجمه بیوک محمدی). تهران: پیوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. (اصثر اصلی در سال 1990 چاپ شده است).
 ارفع، سید کاظم. (1378). نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات فیض کاشانی
 انصاریان، حسین. (19 بهمن 1389). رابطه انسان با خود در قرآن. قابل بازیابی در http://www.erfan.ir/farsi/28786.html#searchItem
  آل بویه، طاهره. (1388). ارتباط انسان با خود. نامه جامعه (59).
 پرداختچی، محمدحسن؛ کرباسچیان، محمدمهدی و اسدی یونسی، محمدرضا. (1390). بررسی سلامت سازمانی در 10 مجتمع آموزشی پیشرو در تعلیم‌وتربیت دینی با رویکرد اسلامی (طرح پژوهشی). تهران: مؤسسه پژوهشی برنامه‌ریزی درسی و نوآوری‌های آموزشی، وزارت آموزش‌وپرورش.
 پورابراهیمی، شراره. (1378). گوشه‌ای از دیدگاه‌های اسلام در موردحمایت از عناصر اصلی محیط‌زیست. در جمعی‌ازمحققان‌حوزوی‌ودانشگاهی (گردآورندگان)، مجموعه مقالات اولین همایش اسلام و محیط‌زیست (صص. -). تهران: سازمان حفاظت از محیط‌زیست.
 جهانیان، رمضان. (1388). راهکارهای توسعه مشارکت در واحدهای آموزشی از دیدگاه مدیران مدارس شهر تهران. فصلنامه تحقیقات مدیریت آموزشی، 1(1)، 113-130.
 حسینی، افضل السادات؛ محمودی، نورالدین و حسینی، سید حسام. (1387). تفکر، محور شیوه آموزشی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله و سلم). به کوشش ملایی‌نژاد و فرزانه گودرزی (گردآورنده). مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی سیمای پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله و سلم) و برنامه‌های درسی (صص. - ). تهران: انتشارات مدرسه.
 خراسانی، زهرا. (1390). عوامل موفقیت سازمان آموزش‌وپرورش بر اساس سوره مبارکه حجرات. به کوشش اعظم ملایی‌نژاد (گردآورنده)، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش‌وپرورش: نوآوری‌ها و تجربه‌های موفق مدیران مدارس (صص.-). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
 الموسوی الخمینی، روح‌الله. (1358). صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی (س) (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها) (جلد هفتم و هشتم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)
 خنیفر، حسین. (1390). کارآفرینی، آموزة عملی از سیرة نبوی در برنامه درسی (مطالعه موردی: سیرة تربیتی و آموزشی پیامبر اعظم صلوات‌الله‌علیه). به کوشش اعظم ملایی‌نژاد (گردآورنده)، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش‌وپرورش: نوآوری‌ها و تجربه‌های موفق مدیران مدارس (صص.-). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
 داوودی، محمدرضا. (1382). رابطه محبت خداوند با شادابى انسان. ماهنامه پاسدار اسلام، (266)، 23-25.
 دشتی، محمد. (1379). نهج‌البلاغه. تهران: نشر روح
 رهنامه آموزش‌وپرورش. (1386). شورای عالی آموزش‌وپرورش
 محمدی ری‌شهری، محمد. (1377). میزان الحکمه. چ 3. قم: دارالحدیث.
 زاهدی، شکوه و اوبایی، مرضیه. (1390). رویکرد اسلامی در جذب مشارکت، (دانش‌آموزان، معلمان، والدین، متخصصان و خیرین). به کوشش اعظم ملایی‌نژاد (گردآورنده)، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش‌وپرورش: نوآوری‌ها و تجربه‌های موفق مدیران مدارس (صص.-). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
 سازمان امور اداری و استخدامی. (1375). پیام‌های اداری از نهج‌البلاغه. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی
 سعیدی، محمد. (1390). بررسی نوشتارهای موجود (کتاب، مقاله، طرح پژوهشی، پایان‌نامه) در حوزه مدیریت آموزشی با رویکرد اسلامی. به کوشش اعظم ملایی‌نژاد (گردآورنده)، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش‌وپرورش: نوآوری‌ها و تجربه‌های موفق مدیران مدارس (صص.-). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
 سلیمی، سید حسین؛ کرمی نیا، رضا و اسماعیلی، علی‌اکبر. (1390). ویژگی‌های شخصیتی، سبک‌های مدیریتی و مدیرت تعارض. مجله طب نظامی، 13(1)، 11-16.
 سنجری، ملاحت و جهانیان، رمضان. (1397). مدیر یا فرهنگ سازمانی در مدیریت آموزشی. فصلنامه مدیریت حسابداری و اقتصاد، 2(1)، 170-178.
 سندرز، جیمز. آر؛ هورن، جری. آل؛ توماس ربکا. آل؛ توکت، دی. مارک و یانگ، هویلان. (1395). مدلی برای ارزیابی مدرسه: همراه با چک‌لیست جامع ارزیابی مدرسه (ترجمة حمید رحیمیان و محمد ضیایی‌مؤید). تهران: مؤسسة خدمات فرهنگی رسا. (اثر اصلی در سال 1995 چاپ شده است).
 شاملی، عباسعلی. (1386). آموزش‌وپرورش نبوی: بستری از خود شکوفایی فردی به تثبیت عدالت اجتماعی: رویکردی قرآن‌پژوهانه. به کوشش اعظم ملایی‌نژاد (گردآورنده)، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش‌وپرورش: نوآوری‌ها و تجربه‌های موفق مدیران مدارس (صص.-). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
 شرفی، محمدرضا. (1386). تکریم منزلت، زمینه‌ساز تحقق مشارکت. ماهنامه پیوند، (336)، 13-18.
 شفیعی مطهر، سید علیرضا. (1389). پیام‌های پیامبر صلوات‌الله‌علیه. تهران: انتشارات مرسل
 شهرکی پور، حسن و سرمدی. محمدرضا. (1387). نگرشی بر مبانی مدیریت اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
 شمس‌الدین، محمدمهدی. (1411). نظام الحکم و الاداره فی الاسلام. قم: دارالثقافه
 ضرغامی، سعید و صادق زاده، علیرضا. (1390). تبیین نظریه‌های گوناگون درباره رابطه دولت و آموزش‌وپرورش و ارائه رویکردی اسلامی برای مدیریت دولت بر آموزش‌وپرورش. به کوشش اعظم ملایی‌نژاد (گردآورنده)، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش‌وپرورش: نوآوری‌ها و تجربه‌های موفق مدیران مدارس (صص.-). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
 علامه امینی، (‌1354). الغدیر (جلد هشتم).
 علم الهدی، جمیله. (1386). بررسی مبانی نظری آموزش جهانی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی
 فتح‌آبادی، محمود. (1390). نقش امورتربیتی در مهندسی فرهنگی، بارویکرد اسلامی. به کوشش اعظم ملایی‌نژاد (گردآورنده)، مجموعه مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش‌وپرورش: نوآوری‌ها و تجربه‌های موفق مدیران مدارس (صص.-). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
 فیض الاسلام، سید علی تقی. (1370). نهج‌البلاغه (چاپ پنجم). تهران:‌ انتشارات فیض‌الاسلام
 قنبری، بخشعلی. (1394). رابطة عقیدتی- معرفتی انسان و خدا در نهج‌البلاغه. فصلنامة علمی انسان‌پژوهی دینی، 12(33)، 143-162.
 کاظمی، میترا. (1383). راه‌های جلب مشارکت والدین در امور مدرسه. ماهنامه پیوند، (297)، 51-57.
 کشاورز لشکناری، روح‌اله. (1395). کندوکاوی در نظریه‌های مدیریت و کاربرد آن در مدیریت آموزشی، کنفرانس بین‌المللی نخبگان مدیریت. بازیابی‌شده در پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی             https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx
 گرجی، مصطفی؛ یزدانی، حسین؛ کوپا، فاطمه و محمدی، مهدی. (1394). بررسی و تحلیل ارتباط‌های چهارگانة بشری در ترجمة رساله قشیریه (ارتباطانشان با خدا، خود، دیگران و طبیعت). فصلنامة دُردری (ادبیات غنایی و عرفانی)، 5(15)، 49-64.
 مجدفر، مرتضی. (1390). در جستجوی مدارس موفق (طرح پژوهشی). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
 محمودیان، طاهره. (1384). بهینه‌سازی مشارکت مردمی در امر تعلیم‌وتربیت. ماهنامه تربیت، (6)، 32.
 مرد، سیدمحمد، زین‌آبادی، حسن‌رضا و آراسته، حمیدرضا. (1396). نشانگرهای یک رهبر آموزشی موفق یافته‌های یک مطالعه پدیدارشناسانه. مدیریت مدرسه، 5(2)، 109-128.
 مشرف جوادی، محمدحسین. (1378). اصول و متون مدیریت در اسلام. همدان: انتشارات نور علم.
 مصباح یزدی، محمد تقی. (1997). اخلاق در قرآن (جلد 2، تحقیق و نگارش محمد حسین اسکندری). قم: انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدس سرّه الشریف).
 مطهری، مرتضی. (1368). سیری در نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات صدرا
 مقیمی، سید محمد؛ خنیفر، حسین و عربی‌خوان، مهلا. (1387). بررسی ارتباط بین سبک شخصیت و اثربخشی مدیریت در مدیران سازمان‌های دولتی. نشریه مدیریت دولتی، 1(1)، 87-104.
 ملک محمدی، نرجس؛ نجارزادگان، فتح الله و معصوم بیگی، حسین. (1392). بررسی رابطه خدا و جهان هستی از دیدگاه قرآن و نقش آن در ارتقای اخلاق زیست محیطی. سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، 1(3)، 63-68.
 ملایی نژاد، اعظم. (1390). گزارش کارگاه‌ها و نشست‌های همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزش‌وپرورش: نوآوری‌ها و تجربه‌های موفق مدیران مدارس. تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
 ملایی‌نژاد، اعظم. (1387). بررسی وضعیت موجود فرهنگ سازمانی در سازمان پزوهش و برنامه ریزی آموزشی (طرح پژوهشی). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی.
 منطقی، مرتضی. (1387). زیست محیط از منظر رسول اکرم، صلی‌الله‌علیه‌وآله. به کوشش اعظم ملایی‌نژاد و فرزانه گودرزی (گردآورنده)، مجموعه مقالات سیمای پیامبر اعظم در کتاب‌های درسی (صص. - ). تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، وزارت آموزش‌وپرورش.
 میرکمالی، سید محمد. (1385). رهبری در مدیریت آموزشی (چاپ پانزدهم). تهران: نشر یسطرون
 وفادار، صداقت. (1384). بستری مناسب برای تمرین مشارکت اجتماعی. ماهنامه پیوند، (312)، 32-35
 نیلی، محمدرضا، (1387). جایگاه تفکر در برنامه‌های درسی، همایش بین‌المللی سیمای پیامبر اعظم (ص) و برنامه‌های درسی. به کوشش اعظم ملایی‌نژاد و فرزانه گودرزی (گرد آورنده)، مجموعه مقالات سیمای پیامبر اعظم در کتاب‌های درسی (صص. 235-260). تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی.
 Aabed, A. I. (2006). A study of Islamic leadership theory and practice in K-12 Islamic schools in Michigan (Doctoral dissertation). Brigham Young University
 Abbasi, A. S., Rehman, K.U., & Bibi, A. (2010). Islamic management model. African Journal of Business Management, 4(9), 1873–1882
 Ather, S. M., & Sobhani, F. A. (2007). Managerial leadership: an Islamic perspective. Iiuc Studies, 4, 7-24.
 Habib Rana, M., & Shaukat Malik, M. (2016). Human resource management from an Islamic perspective: a contemporary literature review. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 9(1), 109-124.
 Nur Ain Yusof and Mohd Shahril Ahmad Razimi. (2016). An Islamic View of Leadership in Quality Management. World Applied Sciences Journal, 34(4), 448-452.
 Salim, Z., Malik, M. T., & Khattak, S. R. (2016). Principles of Effective Management According to Quran and Sunnah. Al-Idah| Shaykh Zayed Islamic Centre, University of Peshawar, 33(2), 102-110.
 Umam, K. (2014). Developing Management Standards Based On Islamic Values: Case Study Of Darussalam Gontor Modern Islamic Boarding School. QIJIS (Qudus International Journal of Islamic Studies), 1(2), 145-162.